برای مردان از آنچه که پدر و مادر و خویشاوندان مانند برادران و عموها پس از مرگشان به جای میگذارند، کم باشد یا زیاد، سهمی است، و برای زنان نیز از آنچه که این افراد به جای میگذارند سهمی است؛ برخلاف آنچه در زمان جاهلیت وجود داشت که زنان و کودکان از میراث محروم بودند، این سهم، حقی واجب از جانب الله متعال است که مقدار آن مشخص شده است.
و اگر هنگام تقسیم ترکه، کسانی از خویشاوندان و یتیمان و فقرا که وارث نیستند حاضر بودند؛ - بنا بر استحباب- از این مال قبل از تقسیم، مقداری را که دلهایتان به آن رضایت دارد به آنها بدهید؛ زیرا به میراث که بدون رنج به شما رسیده است چشم دارند، و با آنها به نیکویی و پسندیده سخن بگویید.
کسانیکه اگر بمیرند فرزندانی خردسال و ضعیف از خود برجای میگذارند، بترسند از اینکه فرزندانشان تباه شوند، باید در مورد یتیمانی که تحت سرپرستی آنها هستند نیز از الله بترسند و به آنها ستم نکنند، تا الله پس از مرگ آنها کسی را برایشان قرار دهد تا به فرزندانشان نیکی کند همانگونه که آنها نیکی کردند، و باید در حق فرزندان کسیکه در وصیت او حاضر هستند نیکی کنند؛ یعنی سخنی درست به آنها بگویند به این ترتیب که در وصیت خود به حق ورثهاش پس از مرگ خویش ستم نکند، و خودش را با ترک وصیت از خیر محروم نگرداند.
همانا کسانیکه اموال یتیمان را میگیرند، و از روی ستم و تجاوز در آن تصرف میکنند، آتشی شعلهور در شکمهایشان وارد میکنند، و در روز قیامت آنها را خواهد سوزاند.
الله در مورد میراث فرزندانتان از شما پیمان میگیرد و به شما امر میکند؛ میراث چنین میان آنها تقسیم میشود که برای پسر مثل سهم دو دختر است، پس اگر میت دخترانی را بدون داشتن فرزند پسر به جای گذاشت، برای دو دختر یا بیشتر، دو سوم ماتَرَکاست، و اگر یک دختر باشد، نصف ماتَرَک برای اوست، و در صورتیکه میت فرزند پسر یا دختر داشته باشد، برای هر یک از پدر و مادر میت یک ششم ماترک است، و اگر میت فرزندی نداشته باشد و وارثان او فقط پدر و مادر باشند، برای مادر یک سوم و باقیماندۀ میراث برای پدرش است، اگر میت دو یا بیشتر از دو خواهر یا برادر شقیق (پدری و مادری) یا غیر شقیق داشته باشد، برای مادر او یک ششم از طریق فرض، و باقی میراث از طریق تعصیب برای پدر است (خویشاوندان پدر را عصبه گویند)، و خواهران و برادران سهمی ندارند؛ این نحوۀ تقسیم میراث، پس از اجرای وصیتی است که میت بدان وصیت کرده است به شرط آنکه وصیت او از یک سوم مالش تجاوز نکند، و به شرط ادای دِینی است که بر عهدۀ میت بوده است، الله متعال تقسیم میراث را به این نحو قرار داده است، زیرا شما نمیدانید کدامیک از پدران و فرزندان در دنیا و آخرت برایتان سودمندتر است، زیرا امکان دارد میت یکی از وارثانش را خوب بپندارد، آنگاه تمام مال را به او بدهد، یا او را بد بداند آنگاه او را از میراث محروم کند، درحالیکه احتمال خلاف این امر نیز میرود، کسیکه از تمام این امور آگاهی دارد، همان الله است که هیچچیز بر او پوشیده نمیماند، و به همین دلیل، میراث را بنا بر نحوۀ مذکور تقسیم کرد، و آن را فریضهای از جانب خودش بر بندگانش واجب گرداند، همانا الله ذات دانایی است که ذرهای از مصالح بندگانش بر او پوشیده نمیماند و در شرع و تدبیرش حکیم است.
التفاسير:
من فوائد الآيات في هذه الصفحة:
• دلت أحكام المواريث على أن الشريعة أعطت الرجال والنساء حقوقهم مراعية العدل بينهم وتحقيق المصلحة بينهم.
احکام میراث بر این امر دلالت دارند که شریعت، حقوق مردان و زنان را با درنظرگرفتن عدالت و اجرای مصلحت میانشان مقرر کرده است.
• التغليظ الشديد في حرمة أموال اليتامى، والنهي عن التعدي عليها، وعن تضييعها على أي وجه كان.
سختگیری شدید در حرمت اموال یتیمان، و نهی از تجاوز بر آن و نابودی اش به هر نحوی که باشد.
• لما كان المال من أكثر أسباب النزاع بين الناس تولى الله تعالى قسمته في أحكام المواريث.
از آنجا که مال بزرگترین سبب نزاع میان مردم است، الله متعال تقسیم آن را در احکام میراث بر عهده گرفته است.