Маънолар таржимаси Сура Ҳаж - Форсча таржима - Саъдий тафсири - Бет рақами 333 - Қуръони Карим қомуси

6 : 22

ذٰلِكَ بِاَنَّ اللّٰهَ هُوَ الْحَقُّ وَاَنَّهٗ یُحْیِ الْمَوْتٰی وَاَنَّهٗ عَلٰی كُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ ۟ۙ

﴿ذَٰلِكَ﴾ خداوند، آن ذاتی است که انسان را از آنچه بیان شد، آفرید؛ و زمین را پس از خشکیده شدنش، زنده و خرَّم نمود. ﴿بِأَنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلۡحَقُّ﴾ چون خداوند، پروردگار و معبودی است که عبادت جز برای او شایسته نیست، و فقط پرستش او حق است، و پرستش دیگران باطل می‌باشد. ﴿وَأَنَّهُۥ يُحۡيِ ٱلۡمَوۡتَىٰ﴾ و خداوند همان گونه که ابتدا مردم را آفریده؛ و زمین را پس از خشکیدنش، زنده نمود، مردگان را نیز زنده می‌نماید. ﴿وَأَنَّهُۥ عَلَىٰ كُلِّ شَيۡءٖ قَدِيرٞ﴾ و او بر هرچیزی تواناست، همچنان‌که قدرت شگفت و صنعت بزرگش را به شما نشان داده است.

7 : 22

وَّاَنَّ السَّاعَةَ اٰتِیَةٌ لَّا رَیْبَ فِیْهَا ۙ— وَاَنَّ اللّٰهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُوْرِ ۟

﴿وَأَنَّ ٱلسَّاعَةَ ءَاتِيَةٞ لَّا رَيۡبَ فِيهَا﴾ و اینکه بدانید بدون شک، قیامت فرامی‌رسد و جای هیچ‌گونه تردیدی نیست. پس راهی برای بعید دانستن آن وجود ندارد.﴿وَأَنَّ ٱللَّهَ يَبۡعَثُ مَن فِي ٱلۡقُبُورِ﴾ و خداوند کسانی را که در گورها آرمیده‌اند، زنده می‌کند؛ و شما را بر کارهای نیک و بدتان، سزا و جزا خواهد داد.

8 : 22

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُّجَادِلُ فِی اللّٰهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَّلَا هُدًی وَّلَا كِتٰبٍ مُّنِیْرٍ ۟ۙ

مجادله‌ای که پیش‌تر بیان شد، برای مقلّد است؛ و این مجادله، برای شیطان سرکش است که به بدعت‌ها فرامی‌خواند. پس خداوند خبر داد که ﴿يُجَٰدِلُ فِي ٱللَّهِ﴾ با پیامبران خدا و پیروانشان به وسیلۀ باطل مجادله می‌نماید تا با آن حق را درهم بشکند، ﴿بِغَيۡرِ عِلۡمٖ وَلَا هُدٗى﴾ و بدون هیچ دانشِ درستی، و بدون اینکه رهنمودی داشته باشد، مجادله می‌کند؛ یعنی در مجادلۀ خود، از کسی پیروی نمی‌کند که عقل درستی دارد، و راه یافته است. ﴿وَلَا كِتَٰبٖ مُّنِيرٖ﴾ و بدون کتاب روشنی، مجادله می‌کند. پس او نه دلیلی عقلی دارد و نه دلیلی نقلی. این همان شبهات و تردیدهایی است که شیطان به او الهام می‌کند: ﴿وَإِنَّ ٱلشَّيَٰطِينَ لَيُوحُونَ إِلَىٰٓ أَوۡلِيَآئِهِمۡ لِيُجَٰدِلُوكُمۡ﴾ و همانا شیطان‌ها به دوستانشان الهام می‌کنند تا با شما مجادله نمایند.

9 : 22

ثَانِیَ عِطْفِهٖ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیْلِ اللّٰهِ ؕ— لَهٗ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَّنُذِیْقُهٗ یَوْمَ الْقِیٰمَةِ عَذَابَ الْحَرِیْقِ ۟

با وجود این ﴿ثَانِيَ عِطۡفِهِۦ﴾ مستکبرانه رویش را برمی‌گرداند، و این کنایه از آن است که او از روی خود بزرگ بینی حق را نمی‌پذیرد، و مردم را حقیر و ناچیز می‌داند؛ و از دانش غیرمفیدی که دارد، شاد شده؛ و اهل حقی را که همراهشان هست، حقیر می‌شمارد. ﴿لِيُضِلَّ﴾ تا مردم را گمراه سازد؛ یعنی تا از دعوتگرانِ به سوی گمراهی، باشد. و تمام پیشوایانِ کفر و گمراهی در این داخل هستند. سپس کیفرِ آنها را در دنیا و آخرت بیان کرد و فرمود: ﴿لَهُۥ فِي ٱلدُّنۡيَا خِزۡيٞ﴾ او در دنیا رسوایی [بزرگی] دارد؛ یعنی قبل از آخرت و در همین دنیا خوار و رسوا می‌شود، و این از نشانه‌های عجیب الهی است، و هیچ دعوتگری از دعوتگرانِ کفر و گمراهی را نمی‌بینی مگر اینکه جهانیان از او متنفرند، و او را نکوهش و مذمت می‌کنند؛ و هر یک، طبق حالتش مورد نفرت و نکوهش قرار می‌گیرد. ﴿وَنُذِيقُهُۥ يَوۡمَ ٱلۡقِيَٰمَةِ عَذَابَ ٱلۡحَرِيقِ﴾ و روز قیامت، عذابِ سوزان را به او می‌چشانیم؛ یعنی گرمای سخت جهنم و آتش سوزان آن را، به کیفر آنچه از پیش فرستاده و انجام داده است، به او می‌چشانیم.

10 : 22

ذٰلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ یَدٰكَ وَاَنَّ اللّٰهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِیْدِ ۟۠

﴿ذَٰلِكَ﴾ آن عذاب دنیوی و اخروی که بیان شد. ﴿ذَٰلِكَ﴾ مفهوم دور بودن را دارد، که لام ﴿ذَٰلِكَ﴾ بر بُعد و دوری دلالت می‌کند، و این بیانگر آن است که کافر در نهایت وحشت و بدبختی و بدحالی قرار دارد. ﴿بِمَا قَدَّمَتۡ يَدَاكَ وَأَنَّ ٱللَّهَ لَيۡسَ بِظَلَّٰمٖ لِّلۡعَبِيدِ﴾ کیفر کفر و گناهی است که مرتکب شده‌ای، و خداوند بر بندگان ستمگر نیست؛ یعنی خداوند، بندگانش را بدون اینکه گناهی مرتکب شده باشند، عذاب نمی‌دهد. خلاصۀ معنی چنین است: به کافری که دارای صفت‌هایی باشد که در دو آیۀ گذشته بیان شدند، گفته می‌شود: این عذاب و رسوایی که بدان دچار شده‌ای، به سبب افترا و تهمت زدن و تکبر ورزیدنت می‌باشد، چون خداوند عادل است و ستم نمی‌کند، و مؤمن و کافر، و صالح و فاسق را یکسان قرار نمی‌دهد، بلکه هر یک را به سبب عملش مجازات می‌کند.

11 : 22

وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَّعْبُدُ اللّٰهَ عَلٰی حَرْفٍ ۚ— فَاِنْ اَصَابَهٗ خَیْرُ ١طْمَاَنَّ بِهٖ ۚ— وَاِنْ اَصَابَتْهُ فِتْنَةُ ١نْقَلَبَ عَلٰی وَجْهِهٖ ۫ۚ— خَسِرَ الدُّنْیَا وَالْاٰخِرَةَ ؕ— ذٰلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِیْنُ ۟

برخی از مردم، ایمانشان ضعیف است، و ایمان وارد دل‌هایشان نگردیده، و نور و صفای ایمان با دل‌هایشان در نیامیخته است؛ بلکه یا از روی ترس، و یا بنابر عرف و عادت، ایمان آورده است؛ و به ‌هنگام آزمایش و مشکلات، استوار و ثابت قدم نمی‌ماند، و متزلزل و مذبذب است. ﴿فَإِنۡ أَصَابَهُۥ خَيۡرٌ ٱطۡمَأَنَّ بِهِۦ﴾ پس اگر خوبی و خیری به او برسد، بدان آرام می‌گیرد؛ یعنی اگر همواره روزیِ گوارایی داشته باشد و در خوشی به سر ببرد و هیچ ناگواری و رنجی به او نرسد، به سبب این خیر و خوبی، آسوده خاطر و شادمان می‌شود؛ اما آرامش او براثر ایمانش نیست، چرا که ممکن است خداوند چنین فردی را در امان قرار دهد، و او را به فتنه‌ها و بلاهایی مبتلا نکند که او را از دینش برگرداند. ﴿وَإِنۡ أَصَابَتۡهُ فِتۡنَةٌ﴾ اما اگر بلایی به او برسد -به این صورت که امر ناپسندی برایش پیش بیاید، یا چیز دوست داشتنی و مورد پسندی را از دست بدهد- ﴿ٱنقَلَبَ عَلَىٰ وَجۡهِهِۦ﴾ رویگردان می‌شود؛ یعنی از دینش برمی‌گردد و مرتد می‌شود. ﴿خَسِرَ ٱلدُّنۡيَا وَٱلۡأٓخِرَةَ﴾ سعادت دنیا و آخرت را از دست داده است. در دنیا، به امید اینکه مال مورد نظرش را به دست آورده، و به گمان اینکه آنچه او می‌خواهد جز با ارتداد به دست نمی‌آید، از دین برمی‌گردد؛ حال آنکه چیزی اضافه بر آنچه در تقدیر خدا برایش مقرر گشته است، به او نمی‌رسد. پس در حقیقت او ناکام و ناموفق گردیده و زیانکار شده است. و بسیار ظاهر و روشن است که در آخرت، از بهشتی که پهنای آن به اندازۀ آسمان‌ها و زمین است، محروم می‌شود؛ و سزاوار آتش جهنم می‌گردد. ﴿ذَٰلِكَ هُوَ ٱلۡخُسۡرَانُ ٱلۡمُبِينُ﴾ و این همان زیانِ آشکار و روشن است.

12 : 22

یَدْعُوْا مِنْ دُوْنِ اللّٰهِ مَا لَا یَضُرُّهٗ وَمَا لَا یَنْفَعُهٗ ؕ— ذٰلِكَ هُوَ الضَّلٰلُ الْبَعِیْدُ ۟ۚ

کسی که به عقب برگشته است، ﴿يَدۡعُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا يَضُرُّهُۥ وَمَا لَا يَنفَعُهُۥ﴾ به جای خداوند چیزی را به فریاد می‌خواند که نمی‌تواند به او زیانی برساند و سودی به وی ببخشد. و هر معبود و هر چیزی که به جای خداوند فرا خوانده ‌شود، نمی‌تواند به خودش یا به دیگران سود و زیانی برساند. ﴿ذَٰلِكَ هُوَ ٱلضَّلَٰلُ ٱلۡبَعِيدُ﴾ این، سرگشتگی فراوان و بسیار دوری است، و گمراهی‌ای است که به آخرین حد رسیده است، چون او از پرستش کسی که سودرسان و زیان دهنده، و بی‌نیاز و برآورده کنندۀ نیازهاست، رویگردان شده؛ و به پرستش بنده‌ای مانند خود یا پایین‌تر از خویش روی آورده که هیچ اختیاری ندارد، بلکه زیانِ آن از سودش بیشتر است.

13 : 22

یَدْعُوْا لَمَنْ ضَرُّهٗۤ اَقْرَبُ مِنْ نَّفْعِهٖ ؕ— لَبِئْسَ الْمَوْلٰی وَلَبِئْسَ الْعَشِیْرُ ۟

بنابراین فرمود: ﴿يَدۡعُواْ لَمَن ضَرُّهُۥٓ أَقۡرَبُ مِن نَّفۡعِهِۦ﴾ کسی را به ‌فریاد می‌خواند که زیانش از سودش بیشتر است؛ زیرا پرستش و فراخواندن آن، برای عقل و جسم و دنیا و آخرت مشخص است. ﴿لَبِئۡسَ ٱلۡمَوۡلَىٰ﴾ چه یاور و سرور بدی است این معبود. ﴿وَلَبِئۡسَ ٱلۡعَشِيرُ﴾ و چه همدم و دوست بدی هستند! سرور و همدم اصولاً باید به آدمی سود برساند و زیان را از وی دور کند. پس وقتی سودی به دست نمی‌آید و زیانی دور نمی‌شود، همدم و سرور قرار دادن اینها نکوهش شده و زشت به ‌حساب آمده است.

14 : 22

اِنَّ اللّٰهَ یُدْخِلُ الَّذِیْنَ اٰمَنُوْا وَعَمِلُوا الصّٰلِحٰتِ جَنّٰتٍ تَجْرِیْ مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهٰرُ ؕ— اِنَّ اللّٰهَ یَفْعَلُ مَا یُرِیْدُ ۟

خداوند از مجادله کنندگانِ در باطل، سخن به میان آورد و فرمود: این گروه بر دو نوع هستند؛ یکی مقلد و دیگری دعوتگر، و نیز بیان کرد آنهایی که مؤمن نامیده می‌شوند نیز دو نوع می‌باشند، گروهی هستند که ایمان به قلبشان وارد نشده است، چنانکه پیش‌تر بیان شد، و نوع دوم مؤمن واقعی و حقیقی هستند که ایمانشان را با اعمال صالح تصدیق می‌کنند. پس خداوند خبر داد که آنها را به باغ‌هایی وارد می‌نماید که رودها از زیر درختان و کاخ‌های آن روان است. و بهشت «جنّت» نامیده شده است، چون در آن کاخ‌ها و قصرها و درختان و گیاهانی وجود دارد که ساکنانش را می‌پوشاند، به‌گونه‌ای که در آن پنهان می‌شوند. ﴿إِنَّ ٱللَّهَ يَفۡعَلُ مَا يُرِيدُ﴾ بدون شک، خداوند آنچه را که می‌خواهد انجام می‌دهد. پس خداوند هرچه بخواهد -بدون اینکه کسی بتواند مانع کارش ‌شود و با او مخالفت نماید- انجام می‌دهد. و از جمله کارهایی که می‌کند، این است که اهل بهشت را به بهشت می‌رساند. خداوند با منت و فضل خویش، ما را از اهل بهشت بگرداند.

15 : 22

مَنْ كَانَ یَظُنُّ اَنْ لَّنْ یَّنْصُرَهُ اللّٰهُ فِی الدُّنْیَا وَالْاٰخِرَةِ فَلْیَمْدُدْ بِسَبَبٍ اِلَی السَّمَآءِ ثُمَّ لْیَقْطَعْ فَلْیَنْظُرْ هَلْ یُذْهِبَنَّ كَیْدُهٗ مَا یَغِیْظُ ۟

هرکس گمان می‌برد که خداوند پیامبرش را یاری نمی‌کند، و دین وی نابود خواهد شد، بداند که یاری و کمک خداوند از آسمان می‌رسد. ﴿فَلۡيَمۡدُدۡ بِسَبَبٍ إِلَى ٱلسَّمَآءِ ثُمَّ لۡيَقۡطَعۡ﴾ و چنین گمان‌بَرَنده‌ای ریسمانی را بیاویزد، و به وسیلۀ آن به آسمان برود تا یاری خداوند را قطع کند، و نگذارد به پیامبر برسد. ﴿فَلۡيَنظُرۡ هَلۡ يُذۡهِبَنَّ كَيۡدُهُۥ مَا يَغِيظُ﴾ آنگاه بنگرد آیا این تدبیرش، خشم او را ازمیان می‌برد؟ یعنی بنگرد که آیا تدبیر او و توطئه‌ای که علیه پیامبر طراحی می‌کند، و برای مبارزۀ با او به کار می‌برد، و برای باطل کردن دینش می‌کوشد، خشم او را که به‌خاطر پیروزی دینش شعله‌ور شده است از بین می‌برد؟ و این استفهام، برای نفی است؛ یعنی او نمی‌تواند با کارهایی که می‌کند، خشم خود را از بین ببرد. و معنی آیه کریمه چنین است: ای کسی که با پیامبر صلی الله علیه وسلم دشمنی می‌ورزی، و برای خاموش کردن دینش تلاش می‌نمایی، و به سبب نادانی‌ات گمان می‌بری که این تلاش‌های نافرجام به تو فایده‌ای می‌رساند، بدان که هر وسیله‌ای را به‌کار گیری، و برای نیرنگ ورزیدن بر ضد پیامبر تلاش نمایی، خشم و رنج تو را از میان نمی‌برد. پس بر این کار توانایی نداری. ولی ما کاری را به تو پیشنهاد می‌کنیم که با این روش شاید بتوانی خشم خود را خاموش نموده، و از رسیدن کمک به پیامبر جلوگیری کنی.از در وارد شو و با استفاده از ابزار و وسایل مناسب به سوی هدف پیش برو؛ ریسمانی از برگ درختان خرما یا سایر درختان بیاور و به آسمان آویزان کن، سپس از آن بالا برو تا اینکه به دره‌هایی برسی که از آن کمک و یاری فرود می‌آید، آنگاه آن دره‌ها را ببند و راهشان را قطع کن، پس با این کار خشم تو فرو می‌نشیند. چاره و نیرنگ همین است، چراکه از دیگر راه‌ها نمی‌توانی خشم خود را فرو بنشانی، گرچه تمام مردم تو را یاری دهند. این آیۀ کریمه، نوید و مژده‌ایست مبنی براینکه خداوند دینش را یاری می‌دهد، و نویدی است برای پیامبر خدا و بندگان مؤمن؛ و کافرانی را که می‌خواهند با دهان خود نور الهی را خاموش نمایند، ناامید می‌نماید؛ و خداوند نورش را کامل می‌گرداند گرچه کافران نپسندند؛ یعنی گرچه آنها تمام تلاش خود را برای خاموش کردن نور الهی به کار بگیرند.